آغاز سال تحصیلی ممکن است برای دانش آموزان و خانوادههای آنها با احساسات خوشایند و یا ناخوشایندی همراه باشد. احساسات ناخوشایندی مثل نگرانی، ترس و یا اضطراب در والدینی که فرزند مبتلابه دیابت دارند، بیشتر از سایر خانوادههاست. گاهی این نگرانی و اضطرابها انقدر زیاد است که از والدین به دانشآموز دیابتی منتقل میشود و اثر سوئی بر روی عملکرد تحصیلی و کنترل قند خون او میگذارد. ریشه بسیاری از این نگرانیها و اضطرابها به مدیریت دیابت و کنترل قند خون در مدرسه برمیگردد. گاهی والدین برای مدیریت بهتر اوضاع تصمیم میگیرند مرتب در مدرسه حاضر باشند و از نزدیک مراقب وضعیت قند فرزند خود باشند که این کار از طرفی سبب افزایش اضطراب کودک و کاهش اعتمادبهنفس او میشود و از طرفی سبب تداخل در فعالیتها و وظایف اولیا مدرسه میشود. اگر بهعنوان والدین دانشآموز دیابتی نگران کنترل قند خون فرزند خود در مدرسه هستید، این راهکارها میتوانند به کاهش نگرانی شما و ارتباط مؤثر شما و کادر مدرسه کمک کند.
اگر فرزند شما به تازگی مبتلا به دیابت شده است و یا اولین سالی است که با دیابت به مدرسه میرود، شما و فرزندتان در ابتدای راه مدیریت دیابت در مدرسه هستید. در ابتدای کار ممکن است که اطلاعات زیادی در مورد مدیریت دیابت و کنترل قند در مدرسه نداشته باشید و حتی گاهی اشتباه کنید. به خودتان اجازه بدهید که از این اشتباهات کوچک بهآرامی یادبگیرید و به مرور اطلاعات خود را افزایش دهید.
آرامش خود را حفظ کنید، با انتقال نگرانیها و استرسهای خود به خانواده، کادر مدرسه و فرزندتان ممکن است وضعیت آشفتهای را تجربه کنید.
در قدم اول، فقط کافی است در مورد دیابت و اصول مدیریت آن آموزش ببینید. اصول مدیریت دیابت شامل تغذیه سالم، ورزش و فعالیتبدنی، اندازهگیری قندخون، نگهداری انسولین و تکنیک تزریق آن است. سپس در مورد وضعیتهای اورژانسی دیابت و پیشگیری از آنها و مدیریت دیابت در شرایط خاص مثل مدرسه یا مدیریت دیابت در روزهای بیماری آموزش ببینید. البته اصول مدیریت دیابت و کنترل قند خون در مدرسه با منزل چندان متفاوت نیست.
بسته به سن و تواناییهای فرزندتان، او را برای مدیریت دیابت و کنترل قندخون در مدرسه آماده کنید. این آماده سازی شامل توانمند سازی کودک دیابتی در زمینه تست قند، تزریق انسولین، انتخاب خوراکیهای سالم و سایر اصول کنترل قند خون است که همراه آنها باید به مسائل روانشناختی دیابت هم توجه شود. از مسائل روانشناختی دیابت میتوان به پذیرش بیماری، توضیح دیابت به زبان ساده برای دیگران، مهارت جرات ورزی و دوست یابی اشاره کرد. برای انجام این کار نیز شما تنها نیستید، دورههای آموزشی ویژه کودکان دیابتی مدرسه گابریک میتواند در این زمینه مؤثر باشد.
تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که ممکن است کادر مدرسه (مدیر، ناظم، معلم، مربی بهداشت و مربی ورزش) با دیابت آشنا نباشند و یا ممکن است اطلاعات اشتباه و یا خاطرات تلخی در مورد دیابت و کنترل قند داشته باشند. بنابراین لازم است با افزایش اطلاعات خود در زمینه دیابت و با برقراری ارتباطی موثر با اولیا مدرسه آنها را با خودتان همسو کنید.
برای آمادهسازی کادر مدرسه و همراهی آنها حتما مقاله “چگونه کادر مدرسه را برای کنترل قند فرزندم با خود همراه کنم؟” را بخوانید.
افت قند خون (هیپوگلیسمی) در مدرسه
افت قند خون یا هیپوگلیسمی به معنای این است که قند خون فرد از 70 میلیگرم بر دسیلیتر پایینتر باشد که از مشکلات جدی افراد مبتلا به دیابت به شمار میرود و نیازمند درمان فوری است.
افت قند خون یکی از دغدغههای پزشک معالج، والدین و کودکان مبتلا به دیابت نوع 1 در مدرسه است. فعالیت روزانه، بیتوجهی به مصرف وعدههای غذایی مثل صبحانه احتمال بروز افت قند خون را در مدرسه افزایش میدهد. افت قند خون شدید باعث رنگ پریدگی، تعریق، بیحوصلگی، بیتوجهی و درنهایت تشنج میشود که از بدترین خاطراتی است که کودکان و والدین از آن یاد میکنند.
علائم افت قند خون چیست؟
رنگ پریدگی، تعریق بیش از حد، تغییر رفتار، عدم توانایی در تمرکز، اختلال در تکلم، خواب آلودگی و لرزش دست
با مشاهده این علایم ابتدا قند خون فرد را اندازه گیری نمایید و پس از اطمینان از افت قند، یکی از این خوراکی های زیر را فراهم نمایید:
حتماً از دانش آموز بخواهید 15 دقیقه بعد از دریافت نوشیدنیهای یاد شده، مجدداً قند خونش را اندازهگیری نماید و درصورتیکه همچنان قند خونش پایین بود مجدداً از یکی از خوراکیهای یاد شده استفاده نماید.
توجه داشته باشید که تحت هیچ شرایطی نباید دانش آموز را در حالت افت قند تنها گذاشت و یا به تنهایی برای درمان افت قند به خارج از کلاس فرستاد!
با آموزش صحیح والدین، کودک و اولیا مدرسه،اطمینان از مصرف غذا و تزریق مناسب انسولین، آموزش علائم افت قند و همراه داشتن خوراکی های مناسب برای درمان افت قند، همچنین مطلع کردن مربی بهداشت و اولیا مدرسه از تزریق انسولین، همگی دغدغه ایجاد افت قند خون در مدرسه را کاهش میدهند. افت قند خون در ساعات ورزش را هم می توان با مصرف میان وعده مناسب در حین ورزش، مطلع کردن معلم ورزش و آموزش فرد، توجه به میزان قند خون در زمان ورزش کنترل و پیشگیری کرد. با آموزش مناسب احتمال ایجاد افت قند خون در ساعات مدرسه کاهش مییابد تا کودکان عزیز مبتلا به دیابت بتوانند با موفقیت و شادی کامل و با خاطرات خوب دوران مدرسه را سپری کنند.
قند خون بالا (هیپرگلیسمی) در مدرسه
قند خون بالا یا هیپرگلیسمی به معنای این است که قند خون فرد از 250 میلیگرم بر دسیلیتر بالاتر باشد که در صورت عدم درمان به موقع میتواند عواقب جدی برای سلامت دانش آموز داشته باشد.
علائم قند خون بالا چیست؟
تشنگی بیش از حد، خشکی دهان، خستگی و بیحالی، تکرر ادرار، تهوع
با مشاهده این علائم چه باید کرد؟
با مشاهده این علائم ابتدا از دانش آموز بخواهید قند خون خود را اندازهگیری کند. در صورتی که قند خون از 250 بالاتر بود حتماً مربی بهداشت مدرسه را آگاه نمایید.
از آنجا که قند بالا باعث کم آبی بدن میشود از دانش آموز بخواهید هر ساعت با فاصله 15 دقیقه، یک لیوان آب بنوشد و در استفاده از سرویس بهداشتی او را آزاد بگذارید. همچنین از او بخواهید هر یک ساعت مجدداً قند خونش را کنترل کند تا از روند کاهش قند اطمینان حاصل شود.
هنگامي که دانش آموز دچار اقرايش قند خون مي شود، فعاليت فيزيکي بايد مطابق با آن تغيير نمايد.
اگر دانش آموز دچار حالت تهوع و يا استفراغ نيست و کتون در ادرارش وجود ندارد، افزايش فعاليت فيزيکي ميتواند به کاهش سطح قند خون او کمک نمايد.
اگر ميزان کتون متوسط تا بالا باشد و قند خون نيز از 250 يا 300 ميلي گرم بر دسي ليتر بالاتر باشد، دانش آموز بايد از ورزش اجتناب نمايد.
در صورتی که دانش آموز دچار دل درد، حالت تهوع و بیحالی شدید شد، به دلیل خطر بروز عارضه کتواسیدوز، حتماً با والدین او تماس بگیرید و آنها را در جریان قرار دهید.
پیشگیری از قند خون بالا
افزايش قند خون ميتواند باعث افت تواناييهاي شناختي و تضعيف عملکرد تحصيلي داتش آموزان گردد و تقريبا تمام کودکان در طول روز دچار افزايش قند خون ميشوند که درمان زود هنگام آن از بروز کتواسیدوز دیابتی جلوگیری مینماید.
در بسياري از مواقع اين افزايش قند خون کمي بالاتر از محدوده کنترل (پايين تر از 250 ميلي گرم بر دسي ليتر) بوده و تنها براي مدت کوتاهي ادامه دارد. برخي از کودکان ممکن است دچار دورههاي طولاتيتري از افزايش شديد قند خون (بالاتر از 250 ميلي گرم بر دسي ليتر) شوند. اين افزايش قند ممکن است به دليل فراموش کردن تزريق انسولين و يا ناکافي بودن ميزان انسولين، پرخوري و يا کاهش فعاليت بدني رخ دهد. همچنین بيماري، عفونت، جراحت، فعاليت بدني شدید و يا استرس عاطفي شديد میتوانند باعث افزايش قند خون شوند.
کتواسیدوز دیابتی وضعیت اورژانسی است که به دلیل افزایش قند خون به وجود میآید و برای تمامی مبتلایان به دیابت تهدیدی جدی محسوب میشود، چرا که در صورت عدم درمان مناسب میتواند منجر به کما و حتی مرگ شود.
هنگامی که سلولهای بدن گلوکز مورد نیاز خود را برای تأمین انرژی دریافت نکنند، بدن شروع به سوزاندن چربی میکند که در نتیجه آن ترکیبی اسیدی به نام کتون تولید می شود؛ کتونها در خون جمع میشوند و در صورتی که انسولین کافی در بدن وجود نداشته باشد، کتون وارد ادرار خواهد شد. بنابراین ظهور کتون در ادرار نشانه عدم کنترل قند خون و قند خون بالا است و احتمال ایجاد کتواسیدوز دیابتی وجود دارد.
درمان کتواسیدوز معمولاً در بیمارستان صورت میگیرد، با این حال شما میتوانید به واسطه آشنایی با علایم هشدار دهنده کتواسیدوز و کنترل منظم قند خون و بررسی منظم کتون ادرار، از بروز آن جلوگیری نمایید.
علائم هشدار دهنده کتواسیدوز
کتواسیدوز معمولا به طور تدریجی ایجاد میشود. اجسام کتونی حدود 12 تا 14 ساعت بعد از ظاهر شدن در ادرار، در خون نیز تجمع پیدا میکند. در این شرایط با شروع استفراغ، تنها در طی چند ساعت کتواسیدوز بروز میکند.
علائم اولیه کتواسیدوز
تشنگی یا خشکی شدید دهان، تکرر ادرار، میزان بالای قند خون و میزان بالای کتون در ادرار.
علائم دیگری که در مراحل بعد ظاهر میشوند
احساس خستگی مداوم، خشکی، قرمزی و برافروختگی پوست، تهوع، استفراغ، درد شکم، تنفس غیر طبیعی (سریع و عمیق)، استشمام بوی استون از دهان، گیجی، کاهش تمرکز و سطح هوشیاری.
از آنجایی که کتواسیدوز وضعیتی جدی و خطرناک است، در صورت بروز هر یک از علائم فوق بلافاصله با پزشک معالج خود تماس بگیرید و یا به نزدیکترین مرکز اورژانس بیمارستان محل خود مراجعه کنید.
عوامل بروز کتواسیدوز دیابتی
بیماری: عفونتها (به ویژه عفونتهای تنفسی و عفونت مجاری ادرار) و سایر بیماریها باعث افزایش سطح هورمونهای خاصی مانند آدرنالین یا کورتیزول میشود. این هورمونها ضد انسولین عمل میکنند و باعث بالا رفتن قند خون میشوند و بنابراین گاهی اوقات میتوانند آغازگر کتواسیدوز دیابتی باشند.
اشکال در مصرف انسولین: فراموش کردن تزریق انسولین و یا عدم تزریق مقدار کافی انسولین میتواند باعث کمبود شدید این هورمون در بدن شود و درنهایت وضعیت کتواسیدوز دیابتی آغاز میشود.
عوامل دیگر: استرس، آسیبهای فیزیکی یا روانی، تب بالا، جراحی، حمله قلبی و سوء مصرف الکل یا مواد مخدر مخصوصا کوکائین
درمان کتواسیدوز دیابتی
درمان کتواسیدوز دیابتی شامل تجویز مایعات و انسولین اضافی توسط پزشک است. پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که شما دوز انسولین خود را افزایش دهید و یا از انواع سریع اثر یا کوتاه اثر استفاده نمایید. آنها همچنین افزایش مصرف مایعات، البته از نوع بدون قند را نیز توصیه خواهند نمود. در این مواقع باید قند خون و همچنین میزان کتون ادرار به طور مکرر بررسی و اندازه گیری شود.
پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی
به منظور جلوگیری از بروز کتواسیدوز، داروهای خود را مطابق با تجویز پزشک مصرف نمایید. به تاریخ انقضا و کیفیت انسولینها دقت کنید. چنانچه از قلم انسولین استفاده میکنید، قبل از هربار تزریق هواگیری را انجام دهید تا مطمئن شوید، سر سوزن سالم است. اگر از پمپ انسولین استفاده میکنید، همواره باید اتصالات لوله از نظر وجود حبابهای هوا بررسی شود و از عدم نشتی انسولین اطمینان حاصل نمایید.
به یاد داشته باشید که با اصلاح الگوی تغذیهای، پیروی از یک برنامه غذایی منظم و داشتن فعالیت بدنی مداوم و کنترل مرتب قند خون میتوانید دیابت خود را به خوبی مدیریت کنید.
تغذیه و خوراکیها در مدرسه
ماده مغذی
رژیم غذایی روزانه باید مقادیر مناسبی از تمام مواد مغذی را در اختیار بدن قرار دهد. غذاها از سه درشت مغذی کربوهیدرات، چربی و پروتئین تشکیل میشوند. علاوه بر این ریزمغذیهایی مانند ویتامین و مواد معدنی نیز در غذاها وجود دارد.
بخش مهمی از سلامت تمام دانش آموزان داشتن تغذیه سالم و دسترسی به مواد غذایی بهداشتی است. دانش آموزان مبتلا به دیابت مانند همه دانش آموزان میتوانند از انواع مواد خوراکی سالم استفاده نمایند. در اینجا نقش مسئولین مدرسه در نظارت بر محصولات غذایی بوفه مدارس اهمیت ویژهای پیدا میکند. عرضه میان وعدههای سالم مانند لقمههای کوچک نان و پنیر، بستههای کوچک آجیل، شیرهای پاکتی کم چرب به جای تنقلات ناسالم مانند چیپس، پفک، شکلات و بستنی نه تنها به کنترل قند خون کودکان مبتلا به دیابت کمک میکند، بلکه در سلامت سایر دانش آموزان نیز نقش دارد. در نظر داشته باشید که در زمان قند بالا، مصرف خوراکیهایی مانند ذرت بو داده و آجیل در کنار سبزیجاتی مانند خیار و کاهو میتواند علاوه بر کنترل گرسنگی به مدیریت قند خون نیز کمک میکند.
اهمیت مصرف یک رژیم سالم و متعادل
نیازهای تغذیهای کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت همانند سایر افراد، بستگی به سن، وزن و فعالیت بدنی آنها دارد. کودکی دوره مهمی از رشد و تکامل محسوب میشود، درنتیجه راهنمایی افراد در سنین کمتر برای انتخاب صحیح مواد غذایی و تشویق به انجام فعالیت بدنی به ایجاد عادتهای سالم در سراسر زندگانی کمک میکند.
تنظیم قند خون، افزایش نشاط، کمک به رشد و تکامل، تقویت سیستم ایمنی بدن، افزایش انرژی، افزایش میزان یادگیری و توان ذهنی از فواید ایجاد یک رژیم سالم و متعادل است.
تهیه یک وعده غذایی سالم
نکته مهم انتخاب غذای مناسب در تمام وعدههای غذایی در خانه و در مدرسه است و بهتر است از کودکان بخواهیم برای تهیه مواد غذایی به ما کمک کنند.
از گوشت بدون چربی، ماهی و تخممرغ بیشتر استفاده کنید.
از مواد غذایی سرشار از فیبر مانند سبزیها استفاده کنید.
از غذاهای مختلف و سالم در رژیم غذایی کودکان استفاده کنید تا دچار دلزدگی نشوند.
از نوشیدنیهای سالم استفاده کنیم
از غذاهای سرشار از قند و چربی و نمک استفاده نکنیم.
به اندازه کافی مایعات سالم بنوشید.
بشقاب خود را سالم کنید.
برای تهیه این بشقاب، ابتدا بشقاب غذای خود را به شکل عمودی به دو قسمت تقسیم میکنید. یک قسمت آن را با سبزیجات آزاد پر میکنید؛ سبزیجات آزاد شامل همه سبزیها به غیر از سبزیجات نشاستهای میشود. در ادامه نیمه دیگر بشقاب را به دو قسمت مساوی تقسیم میکنید، یک قسمت را با گروه نان و غلات و قسمت دیگر را با گروه گوشت و جایگزینها پر میکنید. بشقاب سلامتی آماده شده است و شما میتوانید در کنار این بشقاب از یک واحد میوه و یا یک واحد لبنیات نیز استفاده کنید.
در استفاده از این بشقاب،ایجاد تعادل بین کربوهیدرات و انسولین مصرفی به کنترل بهتر قند خون کمک خواهد کرد. مصرف روزانه حداقل 5/2 واحد میوه و سبزیها در طول روز برای ایجاد یک سبک زندگی سالم توصیه میشود.
باورهای غلط درباره مواد غذایی
به خاطر وجود استرسهای جسمانی در روزهای بیماری ممکن است قند خون شما بالاتر از حد طبیعی باشد، بنابراین اندازهگیری بیشتر قند خون در روزهای بیماری نکته مهمی هست.گاهی اوقات حتی نیاز است دوز انسولین مصرفی افزایش یابد. در روزهای بیماری انسولین پایه خود را قطع نکنید.
آبمیوهها فاقد هرگونه فیبر هستند پس میتوانند قند خون را بهسرعت افزایش دهند. علاوه براین شکر موجود در آبمیوههای صنعتی میتواند سبب افزایش قند خون شود؛ پس توصیه کلی مبنی براستفاده از خود میوه میباشد.
افراد مبتلا به دیابت هیچ ممنوعیت غذایی ندارند. برنج همانند سایر مواد غذایی که در گروه نان و غلات هستند و حاوی نشاسته می باشند میتواند در رژیم روزانه همه افراد و حتی افراد مبتلا به دیابت قرار بگیرد.
در مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین و چربی نیز لازم است که تعادل رعایت شود زیرا مصرف زیاد آنها میتواند سبب افزایش قند خون و اضافه وزن شود.
افزایش میزان دریافت کربوهیدرات،کمبود انسولین، کاهش فعالیت بدنی و وجود استرس از علل قند خون بالا هستند؛ در زمان قند بالا به علتهای آن فکر کنید و آنها را برطرف کنید. در این زمانها با انتخاب درست مواد غذایی(سبزیجات آزاد، مغزها و آجیل ها و …) می توانید از افزایش بیشتر قند خون خودداری کنید.
برنامه غذایی سالم در مدرسه
نکاتی درباره مواد غذایی و دیابت برای کارکنان مدارس
اهمیت خواب و استراحت
کودکان و نوجوانان بهطورکلی به 8-10 ساعت خواب و استراحت نیاز دارند. کمبود خواب میتواند برروی اشتها و نحوه انتخاب مواد غذایی، افزایش وزن، ایجاد مقاومت به انسولین و در نهایت عدم کنترل قند خون تاثیر گذار باشد.
آغاز سال تحصیلی ممکن است برای دانش آموزان و خانوادههای آنها با احساسات خوشایند و یا ناخوشایندی همراه باشد. احساسات ناخوشایندی مثل نگرانی، ترس و یا اضطراب در والدینی که فرزند مبتلابه دیابت دارند، بیشتر از سایر خانوادههاست. گاهی این نگرانی و اضطرابها انقدر زیاد است که از والدین به دانشآموز دیابتی منتقل میشود و اثر سوئی بر روی عملکرد تحصیلی و کنترل قند خون او میگذارد. ریشه بسیاری از این نگرانیها و اضطرابها به مدیریت دیابت و کنترل قند خون در مدرسه برمیگردد. گاهی والدین برای مدیریت بهتر اوضاع تصمیم میگیرند مرتب در مدرسه حاضر باشند و از نزدیک مراقب وضعیت قند فرزند خود باشند که این کار از طرفی سبب افزایش اضطراب کودک و کاهش اعتمادبهنفس او میشود و از طرفی سبب تداخل در فعالیتها و وظایف اولیا مدرسه میشود. اگر بهعنوان والدین دانشآموز دیابتی نگران کنترل قند خون فرزند خود در مدرسه هستید، این راهکارها میتوانند به کاهش نگرانی شما و ارتباط مؤثر شما و کادر مدرسه کمک کند.
اگر فرزند شما به تازگی مبتلا به دیابت شده است و یا اولین سالی است که با دیابت به مدرسه میرود، شما و فرزندتان در ابتدای راه مدیریت دیابت در مدرسه هستید. در ابتدای کار ممکن است که اطلاعات زیادی در مورد مدیریت دیابت و کنترل قند در مدرسه نداشته باشید و حتی گاهی اشتباه کنید. به خودتان اجازه بدهید که از این اشتباهات کوچک بهآرامی یادبگیرید و به مرور اطلاعات خود را افزایش دهید.
آرامش خود را حفظ کنید، با انتقال نگرانیها و استرسهای خود به خانواده، کادر مدرسه و فرزندتان ممکن است وضعیت آشفتهای را تجربه کنید.
در قدم اول، فقط کافی است در مورد دیابت و اصول مدیریت آن آموزش ببینید. اصول مدیریت دیابت شامل تغذیه سالم، ورزش و فعالیتبدنی، اندازهگیری قندخون، نگهداری انسولین و تکنیک تزریق آن است. سپس در مورد وضعیتهای اورژانسی دیابت و پیشگیری از آنها و مدیریت دیابت در شرایط خاص مثل مدرسه یا مدیریت دیابت در روزهای بیماری آموزش ببینید. البته اصول مدیریت دیابت و کنترل قند خون در مدرسه با منزل چندان متفاوت نیست.
بسته به سن و تواناییهای فرزندتان، او را برای مدیریت دیابت و کنترل قندخون در مدرسه آماده کنید. این آماده سازی شامل توانمند سازی کودک دیابتی در زمینه تست قند، تزریق انسولین، انتخاب خوراکیهای سالم و سایر اصول کنترل قند خون است که همراه آنها باید به مسائل روانشناختی دیابت هم توجه شود. از مسائل روانشناختی دیابت میتوان به پذیرش بیماری، توضیح دیابت به زبان ساده برای دیگران، مهارت جرات ورزی و دوست یابی اشاره کرد. برای انجام این کار نیز شما تنها نیستید، دورههای آموزشی ویژه کودکان دیابتی مدرسه گابریک میتواند در این زمینه مؤثر باشد.
تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که ممکن است کادر مدرسه (مدیر، ناظم، معلم، مربی بهداشت و مربی ورزش) با دیابت آشنا نباشند و یا ممکن است اطلاعات اشتباه و یا خاطرات تلخی در مورد دیابت و کنترل قند داشته باشند. بنابراین لازم است با افزایش اطلاعات خود در زمینه دیابت و با برقراری ارتباطی موثر با اولیا مدرسه آنها را با خودتان همسو کنید.
برای آمادهسازی کادر مدرسه و همراهی آنها حتما مقاله “چگونه کادر مدرسه را برای کنترل قند فرزندم با خود همراه کنم؟” را بخوانید.